اما و اگرهای پرداخت خرد شهری

اما استارت‌آپ‌های زیادی شکل‌گرفته‌اند که سودای حذف پول نقد را در سر دارند و گاه می‌توان کارت‌هایی را در تاکسی‌های سبزو زرد شهرها دید که پشت صندلی آویزان شده‌اند و به مسافران آموزش می‌دهند کافی است با تلفن همراه خود کد QR را بخوانند تا اپلیکیشن پرداخت آنلاین نصب شود. در برخی از تاکسی‌ها نیز دستگاهی شبیه تلفن همراه کار گذشته شده که دو دکمه سبز و قرمز دارد و با نزدیک‌کردن کارت مترو به دستگاه، هزینه تاکسی پرداخت می‌شود.
با وجود گذر مدت زمان مشخصی از ظهور چنین اپلیکیشن‌هایی مانند فون‌پی، ایزی‌پی، پرداختم، پولیتو، کیف‌پی و رسید برای پرداخت خرد حمل‌ونقل، مردم همچنان ترجیح می‌دهند از کیف پول واقعی و غیرمجازی خود استفاده کنند و هزینه را نقدی بدهند. علت، ساده است: سیستم پرداخت آنلاین خرد، باید مانند سیستم پرداخت نقدی، ساده و سریع باشد.

 بر مبنای یک بازار دوطرفه‌ مدل‌سازی شده، درمی‌یابیم که به توده عظیمی از تجار و بازاریان و مصرف‌کنندگان نیاز است تا یک سیستم پرداخت خرد به وجود بیاید و البته به یک توده عظیم‌تر قابل‌قبولی نیاز است تا این سیستم شروع به کار کند و پابرجا بماند

مردم برای پرداخت‌های خردی مانند خرید نان و روزنامه و خوراکی‌های کوچک از مغازه‌ها تمایلی برای کشیدن کارت هم ندارند و درصورتی‌که هیچ ‌وجه نقدی به همراه نداشته باشند، از دستگاه کارتخوان استفاده می‌کنند. این به این معنی است که زمانی که حجم انتقال وجه کم باشد، هیچ راهی به‌سادگی تبادل پول کاغذی، ساده به‌نظر نمی‌رسد. شاید پرداخت آنلاین، زمانی که در تاکسی اینترنتی نشسته‌اید یا غذایی را از رستورانی سفارش می‌دهید یا کالایی را به‌صورت مجازی خریداری می‌کنید یا حتی زمانی که به‌صورت اینترنتی خط تلفن را شارژ می‌کنید و قبض‌ها را پرداخت می‌کنید، جذاب باشد، اما آنها هرچه باشند، خرد نیستند و اگر قرار است راهی جایگزین پرداخت خرد شود، باید ساده‌تر از ارائه پول نقد باشد. درست اتفاقی که برای کارت‌های مترو و اتوبوس افتاد: نزدیک‌کردن یک کارت کوچک از درون کیف پول یا حتی کیف به دستگاهی که به‌سادگی از کنار آن می‌گذریم. حوزه حمل‌ونقل به‌عنوان یک پایگاه خوب با پتانسیل بالا برای توسعه پرداخت‌های الکترونیک خرد مطرح است و این عامل، مشارکت و همکاری حوزه حمل‌ونقل و شبکه بانکی را در این مقوله به دنبال خواهد داشت. بانک‌ها و مؤسسات مالی‌ای که در ارائه کارت‌های مختلف برای مشتریان و جلب آنها برای انجام عملیات خرید، فعالیت دارند، می‌توانند این حوزه را نشانه بگیرند تا حجم عظیم تراکنش‌های پرداخت در شبکه حمل‌ونقل و همچنین مشتری‌های بالفعل آن شبکه‌ها را به شبکه‌های پرداخت خود هدایت کنند. استفاده از این بستر می‌تواند سهولت در استفاده را برای دارندگان کارت‌ها و سود و منافع مالی را برای مؤسسات ارائه‌دهنده خدمات پرداخت به‌همراه داشته باشد. مشارکت شبکه بانکی با حمل‌ونقل عمومی برای ایجاد بستر مشترک در حوزه پرداخت الکترونیک، در نقاط مختلف جهان اتفاق افتاده است. این مشارکت‌ها درنهایت باعث شده مدل‌های مختلفی با توجه به پتانسیل‌های موجود و همچنین بسترهای قابل‌استفاده، برای پیاده‌سازی سیستم‌های پرداخت هزینه حمل‌ونقل، پیاده‌سازی و اجرا شود. به‌طورکلی، مدل‌ها به چند قسمت اصلی تقسیم می‌شوند. ازجمله این مدل‌ها که به‌طورمعمول استفاده می‌شود، می‌توان به مدل بسته اشاره کرد که انجام همه امور در آن از صدور کارت گرفته تا نصب و راه‌اندازی ایستگاه‌های دریافت‌کننده اطلاعات کارت و انجام عملیات تسویه‌حساب، برعهده موسسه ارائه‌دهنده خدمات پرداخت حمل‌ونقل است. این سیستم‌ها را می‌توان به دو نوع سیستم بلیت الکترونیکی و پرداخت الکترونیکی تقسیم کرد. مدل الکترونیکی که در حقیقت قسمت عمده‌ای از سیستم‌های جاری دنیا را در برمی‌گیرد در حقیقت صرفاً بلیت الکترونیکی را پوشش می‌دهد و کارت‌های صادرشده صرفاً در شبکه حمل‌ونقل استفاده می‌شود. در مدل بسته پرداخت الکترونیکی علی‌رغم بسته بودن سیستم، کارت‌های صادرشده برای پرداخت خرد نیز استفاده می‌شود. در این مدل، اتصال و ارتباطی در چرخه صدور کارت و پرداخت با شبکه بانکی وجود ندارد. صرفاً برای تسویه‌حساب، تعامل با شبکه بانکی انجام می‌شود. محدودیت و یا اشکال این مدل، هزینه بالای ایجاد زیرساخت است؛ به‌عبارت‌دیگر، نمی‌توان از پایانه‌های فروش بانکی موجود و همچنین کارت‌های موجود بانکی استفاده کرد. از دیگر انواع این مدل‌ها می‌توان به مدل باز، مدل با محوریت صدور بانکی و نهایتاً به مدل ترکیبی اشاره کرد. در مدل باز، کارت‌ها توسط شبکه بانکی و یا حمل‌ونقل صادر می‌شود و دارندگان کارت می‌توانند در هر شبکه از کارت خود استفاده کنند. در این مدل، در هزینه کارت و زیرساخت صرفه‌جویی می‌شود؛ اما از چالش‌های آن در حوزه فناوری، می‌توان به‌سرعت بالای تراکنش در حمل‌ونقل اشاره کرد. در مدل ترکیبی، کارت با چندین کاربرد صادرشده و در مکان‌های مختلف می‌تواند کاربردهای موجود در آن را استفاده کرد. نکته‌ای که در این قسمت می‌توان به آن اشاره کرد، این است که تعداد کارت‌هایی که برای افراد جهت استفاده در شبکه حمل‌ونقل و تعداد پذیرنده‌های آنها (ایستگاه‌های اتوبوس، مترو، تاکسی و….)  وجود دارد، در مقایسه با شبکه بانکی، معمولاً نسبت عکس دارد. معمولاً در شبکه بانکی تعداد پذیرنده‌ها از پذیرنده‌های شبکه حمل‌ونقل بیشتر است؛ بنابراین تلفیق این دو شبکه می‌تواند برای متولیان هر دو شبکه منافعی را به همراه داشته باشد. در حقیقت این مدل‌ها یک‌روند تکاملی را طی کرده‌اند. بنابراین به‌سادگی می‌توان نتیجه گرفت که باوجود پتانسیل فراوان سیستم‌های پرداخت‌ِ خرد، تعداد کمی از این سیستم‌ها موفق بوده‌اند. در مورد دلایل پشت این موفقیت‌های محدود و شکست‌های بسیار، کمتر دلیل آشکاری قابل‌ردیابی است. قوای محرکه اساسی بازارهای پرداخت خرد، به‌خوبی شناسایی نشده‌اند. بر مبنای یک بازار دوطرفه‌ مدل‌سازی شده، درمی‌یابیم که به توده عظیمی از تجار و بازاریان و مصرف‌کنندگان نیاز است تا یک سیستم پرداخت خرد به وجود بیاید و البته به یک توده عظیم‌تر قابل‌قبولی نیاز است تا این سیستم شروع به کار کند و پابرجا بماند. همچنین کاهش هزینه‌های سمت مصرف‌کننده، درواقع باعث کاهش شانس پیشرفت و ترقی بازار پرداخت خرد می‌شود؛ بنابراین، ارائه یارانه و تخفیف، به‌تنهایی نمی‌تواند یک بازار پرداخت خرد ایجاد کند.

منبع: هفته نامه شنبه